Szamanizm wywodzi się z górnego paleolitu (7-10.000 lat p.n.e.) To okres nomadyzmu, gospodarki pasterskiej, kultu Wielkiej Bogini i poczucia wspólnoty. Jest praktyką pochodząca z tradycji uzdrowicielskiej i wróżbiarskiej odwołującej się do magii przyrody.
Szamanizm jest zatem jedną z najstarszych duchowych i uzdrowicielskich tradycji ludzkości. Jego korzenie leżą u podstaw każdej ze znanych kultur i systemów religijnych, dlatego szamańskie dziedzictwo jest w każdym z nas.
Jest to zbiór wierzeń w których szaman jest centralną postacią w wyznaniowo-ideologicznym systemie zjawisk, które określają stosunek ludzi do ich najbliższego otoczenia jak i dalekiego kosmosu. Praktyki szamańskie są niezwykle spójne, porównując je do różnych części świata w których były i są praktykowane. Głównym aspektem praktyki jest ekstaza i trans. A nowicjusz przechodzi „chorobę szamańską” czyli symboliczną śmierć i odrodzenie.
Szamanizm określa także prawdy transcendentalne, informacje dotyczące świata duchów, który jest tak samo prawdziwy jak rzeczywistość widzialna w której żyjemy. Podstawowa ideą szamanizmu jest głębokie poczucie jedności, całości życia na Ziemi. Człowiek jest częścią przyrody i pozostaje z nią we wzajemnej zależności, a kosmos i świat nadprzyrodzony są tak blisko rzeczywistości, że człowiek w tym szamani mogą poruszać się pomiędzy tymi światami.
◊
Szamanizm to szacunek do wszystkiego co Istnieje. To życie w zgodzie z rytmem przyrody, fazami Księżyca, energią Słońca, Planet i Gwiazd. To widzenie tego, co zostało zagubione i ukryte przez materialistyczny świat współczesny. To połączenie z naszym sercem, naszą duszą, intuicją i odczuwaniem przepływu życia. Otwarcie się na to, co niewidzialne, na światy i inne rzeczywistości, o których mówiły od zawsze legendy, baśnie, a także mistycy i szamani, a które dopiero teraz nieśmiało odkrywa nowa fizyka.
◊
Słowo „szaman” pochodzi z języka wschodnio syberyjskich Ewenków, dawniej Tunguzów sza-wiedzieć.
Zatem szaman to ten, który wie i za pomocą swojej wiedzy łączy siłą swojej wiary utrzymując jedność językową, kulturową, artystyczną i społeczną. To słowo tłumaczy się także jako ten który widzi w ciemnościach lub ten który widzi sercem.
◊
Szaman pośredniczy pomiędzy światem ludzi i światem duchów. Pośrednictwo to następuje podczas wywoływania odmiennego stanu świadomości zwanego także transem czy ekstazą, który przejawia się jako przeżycie podróży, podczas której szaman symbolicznie przenosi się w zaświaty, spotykając tam siły natury, przodków, duchy czy bóstwa. Ekstatyczna komunikacja jest podstawową zdolnością szamana. Są to pieśni, modlitwy, hymny, błogosławieństwa, oraz szereg rozmaitych dźwięków i kodów. Do tego dochodzi także gestykulacja, mimika, ruch i taniec rytualny. Jednak podstawą do wywołania szamańskiego stanu świadomości jest bęben.
◊
Wiara
Przede wszystkim opiera się na wierzeniu, że we wszystkim co nas otacza żyją duchy. Całe nasze otoczenie jest siedzibą duchów. Uduchowione są także wszystkie elementy przyrody (żywioły, kierunki świata, zjawiska pogodowe). Duchy widziane są jako gospodarze także rozmaitych wyrobów ludzkich, przedmiotów i narzędzi rytualnych. Duchy te są zdolne do działania na korzyść lub szkodę człowieka. Zarządzają także strefami, od których zależy pomyślność społeczności (bezbolesne porody, zdrowie, powodzenie na polowaniach, bogate zbiory i plony).
Równie ważna jest też koncepcja czterech żywiołów i kierunków świata, według których przeprowadzane są wszystkie obrzędy, oraz koncepcja siedmiu świętych kierunków, która tworzy sferę. Włączając w kierunki kardynalne kierunek Dolny, Górny i Centrum.
◊
Szamanizm zakłada, że wszechświat składa się z trzech sfer kosmicznych, połączonych ze sobą centralną osią. Występuje trójdzielny podział świata – na świat podziemny, świat środkowy i świat górny. Zarówno świat dolny jak i górny miał budowę wielowarstwową, zwykle 9-cio stopniową, a każdą z warstw zamieszkują odpowiednie dla niej bóstwa i inne istoty mityczne. Wszystkie sfery wszechświata połączone są „osią światów” znajdującą się w jego centrum, która umożliwiała komunikację w tej mitycznej przestrzeni i zapewniała kontakt istot zamieszkujących poszczególne sfery.
Centralna oś zwana jest także axis mundi lub Drzewem Życia, po którym szamani wspinają się lub schodzą w dół w swoich podróżach.
Według niektórych badaczy wertykalny model świata uważa się za przed szamański, w odróżnieniu od późniejszego czysto szamańskiego modelu horyzontalnego, widzianego w postaci rzeki kosmicznej, której źródła znajdują się na południu, a ujście – na północy.
◊
Wśród ludów Syberyjskich ważna jest również zasada kosmicznej równowagi. Równowaga jest stanem początku i stanem końca. Stanowi także zasadę świata. Brak równowagi przynosi nieszczęście, które należy usunąć poprzez obrzęd, ceremonię, ofiarę czy rytuał.
Równowaga jest burzona w procesie aktywności życiowej człowieka, zwłaszcza przemysłowej i konsumpcyjnej, niszczącej i eksploatującej naszą planetę, ale także poprzez działania złych duchów i rożnych bezosobowych sił. Obrzęd zmierza do przywrócenia początkowej równowagi. Obrzędy i działania magiczne to także praktyczny wyraz systemu mitologicznego i ceremonialnego. Święta kalendarzowe są odprawiane w przełomowych momentach cyklu przyrodniczego (równonoce, przesilenia) lub święta sezonowe (obrzędy myśliwskie, święto niedźwiedzia, święto odnawiania kostiumu szamana).
◊
Warto także wspomnieć o roli szamana w temacie polowań. Tutaj rolą szamana było udanie się do ducha gospodarza polowania Chingkena lub gospodyni rodowego terenu łowieckiego, by namówić ich do dania ludziom zwierzyny łownej, kiedy szaman upadał dając znak, że wszedł w niego duch, zebrani okadzali go dymem z tłuszczu, poili krwią renifera i prosili o pomyślne polowanie, następnie szaman powracał na ziemię i opowiadał o swojej podróży i rozmowie i prognozach na sezon łowiecki. Następnie robiono wizerunek bóstwa łowów i przechodząc między jego nogami myśliwi oczyszczali siebie i swoją broń.
Kiedy upolowano zwierzęta, zwracano ich dusze gospodarzowi zwierzyny łownej, a części ciała, których nie jedzono, zakopywano w ofierze dla Ziemi. Nawet zabijając rybę należało ją najpierw ogłuszyć uderzając w głowę by jej dusza uleciała, gdyż jeśli przecinamy ją żywą jej dusza skarży się na nas w duchowym świecie.
◊
Odsyłanie dusz upolowanych zwierząt znane jest ludom całej Syberii. Ważną częścią tego procesu były także obrzędy i ceremonie „odradzania zwierząt”. Zabita zwierzynę wskrzeszały tańce, modły, pochwalne przemówienia i oddawane im honory. Zwierzęta były uważane za gości, a nie za ofiary. Tym sposobem chciano wpłynąć na ducha zwierzęcia by ponownie dało się upolować. Zmartwychwstanie zarówno zwierzęcia jak i człowieka jest podstawowym dogmatem animizmu. Tyle ile zwierząt upolowali myśliwi, tyle szaman wskrzeszał ponownie na ziemię. By panowała wzajemna równowaga.
Warto się pochylić nad szamańskimi praktykami, i głębiej zastanowić nad tym jak daleko odeszliśmy od opisanego powyżej modelu życia, szacunku i związku z przyrodą, zwierzętami oraz światem duchów. Być może dzięki temu zrozumiemy dlaczego trawi nas współcześnie tyle problemów natury polityczno-gospodarczej, ekonomicznej, ekologicznej, społecznej i duchowej…
◊
Serdecznie zapraszam także na reportaż o szamanizmie zrealizowany przez Pawła Znyka, w którym miałam przyjemność wystąpić.
◊
◊
Część druga:
◊
Bibliografia:
Szamanizm Syberyjski- Elena Nowik
Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy- Mircea Eliade
Droga Szamana -Michael Harner
Szamani Eurazjatyccy- Mihaly Hoppal
Odzyskiwanie Duszy- Sandra Ingerman
13 Pierwotnych Matek Klanowych- Jamie Sams
Cztery Kierunki- van Kampenhout
Szaman- Ya’Acov Darling Khan
Dawna mądrość na nowe czasy- Geseko von Lüpke
Choroba Szamańska- Jacek Hugo Bader
Szamanizm w praktyce- Robert Palusiński
Zdjęcia: James Skunca, wyspa Olchon, Syberia 2010.
